Risk analizi amacı nedir ?

PHA Risk Analizi Nedir? Endüstrilerin Sessiz Hikâyesi

Bir fabrikada, bir üretim hattında, ya da kimya tesisinde her gün binlerce görünmez karar alınır — her biri, kendi içinde minik bir hikâye taşır. Bu hikâyelerin kahramanları insanlar olabilir, makineler olabilir, hatta bir sıvının akış yönü olabilir. Bu hikâyelerden bazıları güvenli bir şekilde sonlanırken, bazıları ise uyarı niteliğinde dikkate alınmamış bir olasılık yüzünden kırılabilir. İşte Process Hazard Analysis (PHA), yani “Proses Tehlike Analizi”, bu sessiz hikâyeleri görünür kılma, gizli çatlakları bulma ve olası felaketin önünü alma çabasıdır. #PHA

Tarihsel Arka Plan: Tehlike Anlatılarından Sistemli Yaklaşıma

Riskin ve tehlikenin varoluşu hemen hemen insanlık tarihi kadar eskidir. Endüstri devrimiyle birlikte makineler, üretim hatları, kimyasallar dev sahnede yerlerini aldı. Ancak sistemli olarak “Eğer bu olursa ne olur?” diyen bir bakış açısı yaygınlaşana kadar zaman geçti. 1970’ler ve 1980’ler, büyük endüstri kazalarının ardından güvenlik kültürlerinin geliştiği dönem oldu. Özellikle kimya ve üretim tesislerinde, “bir şeyin yanlış gitme olasılığını” önceden görebilmek kritik hale geldi. Bu bağlamda, PHA yaklaşımı şekillenmeye başladı. Günümüzde, PHA bir tesisin tasarım aşamasından işletme ve bakım süreçlerine kadar uzanan döngüsel bir güvenlik mekanizması olarak görülüyor. [1]

PHA’nın Temel Kavramları ve Uygulama Alanları

PHA, bir sürecin veya sistemin “tehlike barındırıp barındırmadığını”, “barındırıyorsa bu tehlikenin ne olabileceğini” ve “ne gibi sonuçlara yol açabileceğini” sistematik şekilde değerlendiren bir çerçevedir. [2] Teknik olarak bakarsak: bir ekip kurulur, analiz edilecek süreç tanımlanır, kritik noktalar belirlenir ve ardından olası senaryolar üzerinden “ne olabilir, ne olursa” soruları sorulur. [3]

Örneğin kimyasal bir reaksiyon hattında basınç artışı, ekipman arızası veya yanlış operatör müdahalesi gibi devreye giren faktörler, bir hikâyenin karakterleri gibi senaryoyu değiştirebilir. PHA bu karakterlerin hangi eylem ya da yanlış seçim karşısında nasıl sonuçlara yol açabileceğini öngörüler. #riskanalizi

Uygulama Süreci ve Yöntemler

– Ekip kurma ve süreç tanımı: Teknik uzmanlar, operatörler ve bakım personeli bir araya gelir. [3]

– Tehlike ve senaryoların belirlenmesi: Sücreste yer alan ekipman, malzeme, insan faktörü ve çevresel koşullar tek tek ele alınır. [4]

– Değerlendirme ve kontrol önlemleri: Belirlenen senaryoların sonuçları ve olasılıkları üzerinde çalışılır; gerekli kontrol tedbirleri planlanır. [5]

– Gözden geçirme ve güncelleme: Süreç değişirse veya yeni ekipman devreye girerse analiz tekrarlanmalıdır. [2]

Günümüzdeki Akademik Tartışmalar ve Geleceğe Yönelik Temalar

Akademik literatürde PHA, sadece teknik bir metodoloji olmaktan çıkıp daha geniş bir “güvenlik kültürü” ve “insan‑makine etkileşimi” bağlamına taşınmış durumda. Özellikle “insan hatası” ve “insan‑makine etkileşiminin” risk üzerindeki etkisi üzerinde yoğunlaşılıyor. (bkz. insan güvenilirliği analizleri) #güvenlikkültürü

Ayrıca, dijitalleşme ve Endüstri 4.0 paradigmasıyla birlikte PHA uygulamaları da evrim geçirmekte: gerçek zamanlı verilerle, sensörlerden elde edilen çıktılarla senaryolar daha dinamik hâle geliyor. Bu bağlamda “siber PHA” ya da “siber güvenlik odaklı PHA” gibi alt alanlar da gündemde. [6]

Bir diğer tartışma konusu: ne derece nicel analiz yapılmalı sorusu. Geleneksel PHA yöntemleri daha çok nitel ve yarı‑nicel olup, bazı senaryolar nicel yöntemlerle (örneğin LOPA, olasılık tabanlı analiz) desteklenebiliyor. Akademik çevreler arasında “nicel güvenlik” ve “nicel risk değerlendirmesi” uygulamalarının yaygınlaştırılması yönünde fikirler mevcut. [4]

Sonuç: PHA’nın Anlatısı ve Bizim Katkımız

PHA, görünmez tehlikelerin anlatısını yazan sessiz bir yazar gibidir. Bir tesisin içinde her gün gerçekleşen küçük olayları, her karar noktasıyla oluşabilecek büyük senaryoları önceden gören bir bakış açısı sunar. Bu bakış açısı sadece mühendislik değil, aynı zamanda sistemin edebiyatıdır: karakterleri insanlar, makineler veya malzemeler olabilir; teması ise güvenlik, süreklilik ve sorumluluktur.

İster tasarım aşamasındaki bir kimya tesisi olsun, ister günlük bakım işlemi yapılan bir üretim hattı — PHA, bu sistemlerin hikâyesine müdahil olur. Ve her müdahale, bu hikâyeyi daha güvenli, daha sağlam kılar. Bu çerçevede, PHA yalnızca bir risk değerlendirme aracı değil; insanın teknolojiyle kurduğu ilişkinin ve bu ilişkinin güvenliğinin edebî bir yansımasıdır. #endüstrigüvenliği

Bu yazının ardından sizden gelen yorumlar, kendi gözlemleriniz veya çağrışımlarınız bu sessiz hikâye üzerinde yeni pencereler açabilir.

—

Sources:

[1]: https://sigma-hse.us/blog/process-hazard-analysis-guide/?utm_source=chatgpt.com “Complete Process Hazard Analysis (PHA): A Lifecycle Approach”

[2]: https://cdms.com/what-is-a-process-hazard-analysis/?utm_source=chatgpt.com “What is a Process Hazard Analysis : Method and Steps | CDMS”

[3]: https://safetyculture.com/topics/risk-assessment/process-hazard-analysis?utm_source=chatgpt.com “Process Hazard Analysis: Types and Procedure | SafetyCulture”

[4]: https://en.wikipedia.org/wiki/Processhazardanalysis?utm_source=chatgpt.com “Process hazard analysis”

[5]: https://www.safeworldhse.com/2020/06/process-hazard-analysis-PHA-concept.html?utm_source=chatgpt.com “Process Hazard Analysis | PHA concept, methodology, assessment and …”

[6]: https://en.wikipedia.org/wiki/CyberPHA?utmsource=chatgpt.com “Cyber PHA – Wikipedia”